در مجموعه حاضر که به عنوان "آشنایی با مجموعه عرفان اسلامی" انتشار یافته است، سعی بر آن بوده تا تقریبا بیشتر آنچه که با عرفان اسلامی مرتبط است، در سطحی مناسب با خوانندگان خاص خود ارائه شود. از این رو این مجموعه مسایلی را در چهار مبحث اراده کرده است.

مبحث نخست مطالب کلی به عنوان مقدمه برای آشنایی با عرفان اسلامی به شمار می آید، در مبحث دوم دوره فشرده ای از تاریخ عرفان اسلامی با نظمی خاص اراده خواهد شد، مبحث سوم پیرامون مباحث عرفان نظری می باشد، و در مبحث چهارم مسائل مرتبط با عرفان عملی بیان می گردد

کتاب ارزشمند "آشنایی با مجموعه عرفان اسلامی" توسط انتشارات موسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی در قطع وزیری و با 480صفحه به چاپ رسیده است.

مقایسه عرفان نظری با فلسفه:

حداقل دو شباهت میان عرفان نظری و فلسفه وجود دارد؛ یکی در ماهیت؛ چرا که هر دو از سنخ معرفت حصولی، علم و دانش می باشند و انسان در عرفان نظری همچون فلسفه، درصدد کسب معارف است. شباهت دیگر در محتواست؛ زیرا هر دو در پی تفسیر نظام هستی و تحلیل پدیده های آن می باشند؛ هم عرفان نظری و هم فلسفه در پی ارائه یک جهان بینی و جهان شناسي مطابق با واقع هستند.

با همه این شباهتها، تفاوت و جدایی این دو علم به طور کامل روشن است؛ زیرا:

اولا: در جوهره ماهوی خود . یعنی همان جهتی که با یکدیگر شباهت داشتند۔ متفاوت اند؛ زیرا معرفتی که فیلسوف به دنبال آن است، معرفتی حصولی و ذهنی است؛ یعنی فیلسوف از طریق علم حصولی و محصولات ذهنی، خواهان شناخت نظام هستی است، اما مطلوب اصلی عارف، معرفت حضوری و شهودی است که لازمه آن عرفان نظری و معرفت حصولی است.

به تعبیر دیگر، یقین دارای سه رتبه کلی است: علم الیقین، عین الیقین و حق اليقين. ما در فلسفه و خردورزی عقلانی در نهایت در پی حصول علم اليقين» هستیم، اما در عرفان، حداقل معرفتی که عارف به دنبال آن است، «عين اليقين» است؛ یعنی می خواهد حقایق را با چشم ببیند و بالاتر از آن، در پی «حق اليقين» و مقام فنای در حقیقت است.

صفحه 60 کتاب آشنایی با مجموعه عرفان اسلامی

پوچ بودن غیر خدا:

برخی با شنیدن این جمله که «وجود بی نهایت کران تا کران هستی را فراگرفته و جایی برای وجود دیگر نگذاشته است»، می پندارند که از دیدگاه عرفا غير از خداوند، هیچ چیز دیگری واقعیت و حقیقت نداشته و همه موجودات و ممکنات، فقط خیال، توهم، یکسره هیچ و پوچ می باشند.

این برداشت نادرست که حتی از سوی برخی تحصیل کرده های عرفان نیز با عنوان دیدگاه عرفانی عرضه می شود، موجب نقد فلسفی روشن بر اساسی ترین معرفت عرفانی شده است و آن این است که عرفان واقعیت کثرات و موجودات را نفی می کند و آنها را هیچ و پوچ به معنای حقیقی کلمه می شمارد؛ در حالی که تحقق موجودات و واقعیت داشتن کثرت بدیهی بوده و جای هیچ شک و تردیدی ندارد، پس تحلیل عرفا از مسئله توحید، نادرست و خطاست.

همچنان که اشاره شد، هرچند مقدمات فراوانی از جمله تحکیم مبانی صدرا و حکمت متعالیه در راستای فهم معارف عرفانی بایسته است، اما ما در این مجموعه، تقریر وحدت شخصيه و توحید عرفانی را با تبیین دو مقدمه که از اندیشه های بنیادین صدرالمتألهین است، شروع میکنیم و امیدواریم که عزیزان خواننده با بهره گیری از هوش ذاتی، اساتید فن، دقت، تأمل و مطالعه دوچندان، از وحدت شخصيه عرفانی و خداشناسی عرفا تصویر صحیحی پیدا نموده و برداشت های غلط، جای خود را به فهم درست و صحیح بدهد.

صفحه 245 کتاب آشنایی با مجموعه عرفان اسلامی

تناسخ و معاد جسمانی:

از جمله بحث هایی که در عقاید اقوام مختلف بشری مطرح است، مسئله تناسخ است، به صورتی که گفته می شود هیچ قومی را نمی توان یافت که ادعای تناسخ در آن راه نیافته باشد. با آنکه قولها و تحلیل های فراوانی در آن هست، اما مراد از تناسخ به زبان ساده آن است که ارواح انسانها پس از مرگ دوباره به بدنهای انسانی و یا حیوانی ملحق می شوند.

در کلمات مردان بزرگ تاریخ، فیلسوفان و عارفان سترگ قدیم نیز سخنانی که در تناسخ ظهور دارد، بسیار است. و همین سخنان موجب شده تا افراد ظاهربین و سطحی نگر بپندارند، روح انسانها پس از مرگ دوباره به همین دنیا برگشته و در بدن های مادی حلول می کند. از جمله لوازم اعتقاد به تناسخ در تحلیل سطحی آن در بعضی از عقاید و اقوام، نفی و انکار معاد بوده است.

عارفان مسلمان این معنا از تناسخ را صد درصد باطل دانسته و بزرگانی همچون ابن فارض مصری و محيي الدين بن عربی به طور صریح تناسخ را باطل اعلام نموده اند. محقق قیصری به تبع ابن عربی نکته بسیار مهمی را در این بحث مطرح میکند که بعدها صدرالمتألهین به شکل عالی و گسترده آن را پرورانده و زمینه های اساسی مسئله معاد جسمانی شکل گرفته است.

صفحه 270 کتاب آشنایی با مجموعه عرفان اسلامی

پیشنهاد کتاب: چهره درخشان قمر بنی هاشم