انسان شگفت ترین مخلوق خداوند و والاترین نشانه قدرت حق است. وی استعداد آن را دارد که به همه صفات و کمالات الهی متصف شود تا به مقام خلیفه الهی برسد. پیامبر و اهل بیت او بهترین معلمان بشریت بوده اند و در این راه از بهترین شیوه های تربیتی برای پرورش همه ابعاد وجود انسان بهره می بردند. در کتاب "سیره تربیتی پیامبر و اهل بیت" به قلم آقایان محمد داوودی و سید علی حسینعلی زاده نیز تلاش شده است تا با گردآوری این سیره های تربیتی از کسانی که روشنگر راه انسان بوده اند، بتوانیم راهی مشخص برای تربیت نفس خود بیابیم و خود را به کمال برسانیم. 

کتاب "سیره تربیتی پیامبر و اهل بیت" در قطع وزیری و با 392 صفحه توسط انتشارات پژوهشگاه حوزه و دانشگاه به چاپ رسیده است.

معرفی کتاب سیره تربیتی پیامبر و اهل بیت:

تربیت انسان از موضوعاتی است که همواره مورد توجه جامعه های انسانی بوده و هست؛ زیرا نقش اساسی در رشد و تعالی فرد و جامعه دارد. این نقش چنان برجسته و انکارناشدنی است که برخی گفته اند انسان بودن انسان نیز در گرو تربیت اوست.

شاید بتوان با قاطعیت گفت که پیامبران، نخستین انسان هایی بودند که تربیت دیگران را اگر نگوییم تنها وظیفه خود، دست کم یکی از وظایف اصلی خود قرار دادند. خداوند آنان را برای هدایت مردم انتخاب و برای انجام این وظیفه، که همان تربیت مردم است، مبعوث کرد.

پیامبران نیز با جدیت، علاقه و دلسوزی بدین کار می پرداختند و در این راه هر نوع سختی و گرفتاری را به جان می خریدند و در بسیاری از موارد از دادن جان نیز دریغ نداشتند، تا شاید بشریت را اندکی در مسیر تربیت و کمال به پیش ببرند. نقش انبیا در تربیت و ترقی و تمدن بشری به اندازه ای است که می توان گفت اگر پیامبران و تلاش های طاقت فرسای آنان نبود، خبری از تمدن و ترقی و انسانیت نبود.

خاتم پیامبران، حضرت محمد مصطفی نیز از زمان برگزیده شدن به رسالت تا زمان رحلت، با تمام وجود به کار تربیت مشغول بود. علاقه او به تربیت و هدایت مردم و شفقت و دلسوزی اش به اندازه ای بود که تربیت نایافتگی مردم و گمراهی آنان خاطر ایشان را بسیار بیشتر از خاطر گمراهان و تربیت نایافتگان می آزرد.

پیامبر خدا در کار تربیت چنان با مهارت و درایت عمل می کرد که در مدتی کوتاه بذر فعالیت هایی که وی در قلب و جان مردم نشانده بود، جوانه زد، بالید و به بار نشست و میوه شیرین آنها کام مردمان شبه جزیره را شیرین کرد، دعوت وی سراسر شبه جزیره را گرفت و اعراب فوج فوج به آیین وی روی آوردند. پس از پیامبر نیز اهل بیت راه وی را ادامه دادند و توانستند با تدبير خود آموزه های ناب اسلام را در میان مسلمانان به رغم مخالفت حکومت ها، بگسترند.

روش های پرورش شناخت و ایمان به معاد:

معاد پنجمین اصل از اصول اعتقادی اسلام است. از منظر اسلام، انسان با مرگ نابود نمی شود، بلکه پس از مرگ هم زنده است. اما زندگی خود را در جهان دیگری متفاوت با این جهان ادامه می دهد. اهل بیت مفهوم معاد را با استفاده از مثال های گویا برای مردم تبیین می کردند؛ و همچنین برای اثبات امکان معاد از دو روش استفاده می نمودند:

الف) اثبات امکان معاد با بیان نمونه هایی محسوس از زندگی مجدد پدیده های طبیعی؛

ب) بیان نمونه هایی از مرگ و زندگی مجدد برخی انسانها به اثبات امکان معاد. اهل بیت برای اثبات ضرورت و حتمی بودن معاد از سه روش اقامه دلیل، دعوت عملی و رفع شبهات سود می بردند و سپس به منظور آشنایی بیشتر با معاد به بیان ویژگی های زندگی پس از مرگ و ارتباط اعمال دنیوی و سرنوشت اخروی انسان می پرداختند؛ اما از آن جا که همیشه انسان در معرض غفلت و فراموشی است پیوسه معاد و مرگ را یادآوری می کردند

روش های تربیت اخلاقی:

با توجه به بررسی های انجام شده در سیره تربیتی پیامبر و اهل بیت از چهار نوع روش در تربیت اخلاقی استفاده شده است: ۱. روش های زمینه ساز؛ ۲. روش های پرورش آگاهی و بصیرت اخلاقی؛ ٣. روش های پرورش گرایش ها و عادت های اخلاقی؛ ۴. روش های اصلاح رذائل

محبت و احسان، پرهیز دادن متربی از محیط های ناسالم، پرهیز دادن متربی از معاشرت با صاحبان رذائل، و ایجاد فضای اخلاقی روش هایی هستند که زمینه را برای تربیت اخلاقی فراهم می آورند.

آموزش اصول و معیارهای اخلاقی، تبیین جهان بینی و فلسفه ارزش های اخلاقی، تبیین موانع رفتارهای اخلاقی، بیان عواقب و پیامدهای رفتارهای اخلاقی و ضد اخلاقی، داستان های اخلاقی روش هایی هستند که شناخت و آگاهی اخلاقی متربی را افزایش می دهند.

تشویق به تفکر در مسائل اخلاقی، تشویق به تفکر قبل از اقدام به عمل و بحث و گفتگو روش های پرورش تفکر اخلاقی هستند.

ترغیب و ترهیب، تحریک انگیزه های ایمانی، ارائه الگو، توصیه به تحميل رفتارهای پسندیده بر نفس، امر و نهی، و نظارت و مراقبت، روش هایی برای پرورش گرایش ها و عادت های مطلوب اخلاقی هستند.

روش های اغماض و چشم پوشی، تذكر، وعده پاداش، برخورد تند و ایجاد فشار اجتماعی در اصلاح رفتارهای نادرست اخلاقی کارا هستند.

همچنین با توجه به روش های تربیت اخلاقی در سیره روشن می شود که هر یک از این روش ها با اصول تربیت اخلاقی که پیش از این توضیح داده شد، ارتباط وثيق دارند. افزون بر این، روش های تربیت اخلاقی پیامبر و اهل بیت از نوعی جامعیت برخوردارند که سایر مکتب های تربیتی معمولا فاقد آن هستند؛ بدین معنا که در سیره پیامبر و اهل بیت هم از روش هایی استفاده شده است که به محیط اهمیت می دهند، هم از روش هایی که به آموزش آموزه های اخلاقی و پرورش قدرت تفکر اخلاقی تأکید می کنند، و هم از روش هایی که به پرورش عادت ها و رفتارهای مطلوب اخلاقی بها می دهند.

صفحه 274 کتاب سیره تربیتی پیامبر و اهل بیت