از امتیازات برجسته سخنان امیرالمومنین که به نام «نهج البلاغه» امروز در دست ماست این است که محدود به زمینه خاصی نیست. علی علیه السلام به تعبیر خودش تنها در یک میدان اسب نتاخته است، در میدان های گوناگون تکاور بیان را به جولان آورده است. کتاب "سیری در نهج البلاغه" اثری است از استاد شهید مرتضی مطهری که در دل نهج البلاغه سیر و سفر می کند تا مارا با آن کتاب ارزشمند آشنا سازد.

معرفی کتاب سیری در نهج البلاغه:

این کتاب مجموع مقالات متسلسلی است که در سالهای ۵۱ - ۵۲ شمسی در مجله «مکتب اسلام» به رشته تحریر درآمد و سپس به صورت کتاب به دست چاپ سپرده شد. این کتاب دارای یک مقدمه و هفت بخش است. مهمترین موضوعهای بحث شده در این کتاب عبارتند از : نهج البلاغه و اندیشه های کلامی، تلقی نهج البلاغه از عبادت، حکومت و عدالت، ارزش دنیا از نظر قرآن و نهج البلاغه.

درجات عبادت ها:

تلقى افراد از عبادت یکسان نیست، متفاوت است. از نظر برخی افراد عبادت نوعی معامله و معاوضه و مبادله کار و مزد است، کار فروشی و مزدبگیری است. همان طور که یک کارگر، روزانه نیروی کار خود را برای یک کارفرما مصرف می کند و مزد می گیرد، عابد نیز برای خدا زحمت می کشد و خم و راست می شود و طبعأ مزدی طلب می کند که البته آن مرد در جهان دیگر به او داده خواهد شد.

و همان طور که فایده کار برای کارگر در مزدی که از کارفرما میگیرد خلاصه می شود و اگر مزدی در کار نباشد نیرویش به هدر رفته است، فایده عبادت عابد نیز از نظر این گروه، همان مزد و اجری است که در جهان دیگر به او به صورت یک سلسله کالاهای مادی پرداخت می شود.

و اما اینکه هر کارفرما که مزدی می دهد به خاطر بهره ای است که از کار کارگر می برد و کارفرمای ملک وملكوت چه بهره ای می تواند از کار بنده ضعیف ناتوان خود ببرد، و هم اینکه فرضا اجر و مزد از جانب آن کارفرمای بزرگ به صورت تفضل و بخشش انجام گیرد پس چرا این تفضل بدون صرف مقداری انرژی کار به او داده نمی شود، مسئله ای است که برای اینچنین عابدهایی هرگز مطرح نیست.

از نظر این گونه افراد تار و پود عبادت همین اعمال بدنی و حرکات محسوس ظاهری است که به وسیله زبان و سایر اعضای بدن صورت می گیرد.

این یک نوع تلقی است از عبادت که البته عامیانه و جاهلانه است، و به تعبیر بوعلی در نمط نهم اشارات خدانشناسانه است و تنها از مردم عامی و قاصر پذیرفته است.

تلقی دیگر از عبادت تلقی عارفانه است. بر حسب این تلقی، مسئله کارگر و کارفرما و مزد به شکلی که میان کارگر و کارفرما متداول است مطرح نیست و نمی تواند مطرح باشد. بر حسب این تلقی، عبادت نردبان قرب است، معراج انسان است، تعالی روان است، پرواز روح است به سوی کانون نامرئی هستی، پرورش استعدادهای روحی و ورزش نیروهای ملکوتی انسانی است، پیروزی روح بر بدن است.

عالی ترین عکس العمل سپاسگزارانه انسان است از پدید آورنده خلقت، اظهار شیفتگی و عشق انسان است به کامل مطلق و جميل على الإطلاق، و بالأخره سلوک و سیر الى الله است.

صفحه 90 کتاب سیری در نهج البلاغه

تقوا در نهج البلاغه:

تقوا از رایجترین کلمات نهج البلاغه است. در کمتر کتابی مانند نهج البلاغه بر عنصر تقوا تکیه شده است، و در نهج البلاغه به کمتر معنی و مفهومی به اندازه تقوا عنایت شده است. تقوا چیست؟

معمولا چنین فرض می شود که تقوا یعنی «پرهیزکاری» و به عبارت دیگر تقوا یعنی یک روش عملی منفی؛ هر چه اجتنابکاری و پرهیزکاری و کناره گیری بیشتر باشد تقوا کاملتر است.

طبق این تفسیر، اولا تقوا مفهومی است که از مرحله عمل انتزاع - می شود؛ ثانيروشی است منفی؛ ثالثا هر اندازه جنبه منفی شدیدتر باشد - تقوا کاملتر است.

به همین جهت متظاهران به تقوا برای اینکه کوچکترین خدشه ای بر تقوای آنها وارد نباید از سیاه و سفید، تر و خشک، گرم و سرد، اجتناب میکنند و از هر نوع مداخله ای در هر نوع کاری پرهیز می نمایند.

شک نیست که اصل پرهیز و اجتناب یکی از اصول زندگی سالم بشر ا است. در زندگی سالم، نفی و اثبات، سلب و ایجاب، ترک و فعل، اعراض و توجه توأم است. با نفی و سلب است که می توان به اثبات و ایجاب رسید، و با ترک و اعراض می توان به فعل و توجه تحقق بخشید...

صفحه 198 کتاب سیری در نهج البلاغه