در اخلاق اسلامی، محور و آن چیزی که حجم اخلاقی به دور آن می گردد یا به تعبیر دیگر آن نقطه ای از روح انسانکه اسلام روی آن دست گذاشته است برای احیای اخلاق انسانی و برای اینکه انسان را به سوی اخلاق سوق بدهد، کرامت و عزت نفس است...

کتاب "فلسفه اخلاق" یکی دیگر از آثار ارزنده استاد قلم مطهری می باشد که مشتمل بر سیزده جلسه سخنرانی با موضوع همین موضوع است. این کتاب توسط انتشارات صدرا در قطع وزیری و با 256 صفحه به چاپ رسیده است.

معرفی کتاب فلسفه اخلاق:

کتاب حاضر مشتمل بر سیزده جلسه سخنرانی استاد شهید آیت الله مرتضی مطهری پیرامون «فلسفه اخلاق» و دارای دو بخش است. بخش اول که قسمت اعظم کتاب را تشکیل میدهد متشکل از ده سخنرانی ایشان در سال ۱۳۵۱ شمسی و در ماه محرم در مسجد ارک تهران می باشد. در این بخش علاوه بر فلسفه اخلاق، درباره اخلاق اسلامی نیز بحث شده است.

بخش دوم را سه سخنرانی استاد در همین موضوع تشکیل میدهد که در زمانها و مکانهای مختلف ایراد شده است.

سخنرانی اول «معیار فعل اخلاقی» نام دارد که در اواخر حیات ایشان و در جمع طلاب علوم دینی قم ایراد شده است. تاریخ دقیق گفتار دوم این بخش یعنی «اخلاق کمونیستی - مکتب اخلاقی راسل» مشخص نیست ولی آنچه مسلم است این گفتار نیز در اواخر حیات پربرکت آن متفکر شهید انجام گردیده است.

سخنرانی سوم تحت عنوان «مسئله خودی در اخلاق» در حدود سال ۱۳۳۹ شمسی در دانشسرای عالی تهران ایراد شده و البته نوار آن در دست نیست و تنظیم آن از روی متنی که در همان زمان از نوار استخراج شده و در اختیار استاد قرار گرفته صورت پذیرفته است. 

غیر از عنوان کلی کتاب (فلسفه اخلاق) و دو عنوان «اخلاق کمونیستی و «مسئله خودی در اخلاق» بقیه عناوین گفتارها از تنظیم کننده می باشد. استاد شهید یادداشتهای نسبتا زیادی پیرامون فلسفه اخلاق و اخلاق اسلامی دارند که به فضل خدا در یادداشتهای موضوعی آن حکیم فرزانه منتشر خواهد شد.

زیبایی مطلق است یا نسبی؟

سؤال دوم که در اینجا مطرح است این است که آیا زیبایی مطلق است یا نسبی؟ یعنی آيا آن چیزی که زیباست في حد ذاته زیباست قطع نظر از اینکه انسانی زیبایی آن را درک کند یا درک نکند، مثل خیلی چیزها که در عالم وجود دارد؟

مثلا قله دماوند وجود دارد و مرتفع ترین قله ها در این منطقه است، خواه انسانی در عالم باشد که آن را درک کند یا نباشد. آن في حد ذاته برای خودش وجود دارد. آیا زیبایی در زیبا واقعا حقیقتی است که وجود دارد یا یک رابطه مرموز است میان ادراک کننده و ادراک شده؟

شما می بینید انسانی، شیء یا انسان دیگری (معشوقش) در نظرش فوق العاده زیباست و حال آنکه یک انسان دیگر او را زیبا نمی بیند. پس معلوم می شود به قول این اشخاص، زیبایی حقیقت مطلقی نیست؛ یعنی ممکن است یک انسان در نظر انسانی در نهایت زیبایی باشد، و همان انسان در نظر انسانهای دیگر اصلا زیبایی نداشته باشد. داستان معروف مجنون همین است.

مجنون که در وصف لیلای خودش این همه شعر و غزل گفت، هارون الرشید خیال کرد ليلا لعبتی است که نظیر او در دنیا پیدا نمی شود. وقتی آن لیلای بدوی وحشی را از بیابان آوردند، دید یک زن عادی سیاه سوخته ای است که اصلا هیچ قابل توجه نیست...

صفحه 90 کتاب فلسفه اخلاق

بحران معنوی، بزرگترین بحران عصر حاضر:

ولی اکنون به طور فشرده عرض میکنم امروز باریک بینان جهان به این نکته توجه دارند که بزرگترین بحرانی که الآن بر جامعه بشریت خصوصا بر جامعه های به اصطلاح پیشرفته و صنعتی حکومت میکند، بحران معنوی است نه مثلا بحران سیاسی یا بحران اقتصادی.

البته در جهان کانونهای بحران سیاسی وجود دارد، مثل جریان اعراب و اسرائیل یا مرزهای چین و شوروی و امثال اینها که زیاد است. بحرانهای اقتصادی نیز وجود دارد، مثل مسئله تورم جهانی. این بحرانها اکنون مسائل حل ناشدنی تلقی نمی شود. حتی خطر جنگ جهانی تا ده سال پیش بیشتر از حالا بود.

بحرانهای حل ناشدنی که هنوز راه حلی برایش پیدا نشده است بحرانهای معنوی است؛ یعنی نه مربوط به اقتصاد است نه مربوط به سیاست و نه مربوط به مثلا صنعت، مربوط به جنبه های معنوی بشر است.

حال، اینها را یک یک برای شما عرض میکنم. بعضی از بحرانهایی که امروز حکومت میکند، خود بحران ماهیت معنوی ندارد ولی ریشه اش امر معنوی است.

صفحه 176 کتاب فلسفه اخلاق