برنامه فلسفه برای کودکان و نوجوانان که با کوتاه نوشت "فبک" شناخته می شود یکی از رویکردهای نوین در آموزش مهارت های تفکر به کودکان می باشد که با تلاش خستگی ناپذیر متیو لیپمن در دهه 1970 در آمریکا مطرح و به تدریج به اوج و شکوفایی خود رسید.

کتاب "فبک با عینک تعلیم و تربیت" حاصل پژوهش های مولف و شرکت ایشان در دوره ها و سمینارهای متعدد در ایران می باشد. همچنین پژوهش حاضر در کتاب "فبک با عینک تعلیم و تربیت" در سال 1399 رتبه برتر پژوهش های کشوری را در جشنواره علامه حلی کسب نموده است.

مقدمه کتاب فبک با عینک تعلیم و تربیت:

از دیرباز تاکنون مسئله اندیشه ورزی، توجه اندیشمندان و مربیان را به خود جلب کرده است. ارسطو، فیلسوف زمان باستان، انسان را به منزله حيوان خردمند تعریف می کند.

از نظر او و سایر فیلسوفان، معیار فرهیختگی و تربیت یافتگی و به تبع آن، رهنمون شدن آدمی به سرای سعادت و رستگاری، شکوفایی عقل و تأمل درباره جهان هستی است. با نظر به چنین جایگاه رفیعی برای عقل و خرد آدمی در منظومه زندگی و سعادت انسان، متولیان تربیت در هر جامعه ای کوشش های نظام مندی برای تربیت عقلانی کودکان و دانش آموزان آن جامعه داشته اند.

در دهه های اخیر، اندیشه ژرف، نقاد و خلاق، مورد توجه و تأکید بسیاری از پژوهشگران و اندیشمندان قرار گرفته است. به نحوی که یکی از نشانه های جوامع توسعه یافته، داشتن شهروندانی معقول است که انتخاب های مناسب و خردمندانه ای می کنند. چه بسا از همین رو، دست اندرکاران تعلیم و تربیت باید بر ایجاد مهارت های فلسفه ورزی و روش های اندیشه ورزی متمرکز شوند.

چنان که این تلاش ها موجب تدوین و اجرای برنامه های مختلف تربیتی و آموزشی شده است که برخی قرین به توفیق بوده اند و به بار نشسته اند. برنامه «فلسفه برای کودکان و نوجوانان» که با کوتاه نوشت فبک یا p4c نشان داده می شود؛ نمونه بارزی از این تلاش های قرین به توفیق است. این برنامه، ضمن توجه به بعد پرورش عقلانیت و خردورزی کودکان، ابعاد و اهداف تربیتی همسو با آن را دنبال می کند.

راهکارهای پرورش تفکر خلاق:

لیپمن کوشید تا به طراحی برنامه فلسفی برای کودکان بپردازد که در آن، پا از تفکر انتقادی فراتر گذاشته و موضوعات دیگری را نیز برای عمق بخشیدن به ذهن کودکان در زمینه و استعدادهای مختلف همچون تفکر خلاق و تفکر مراقبتی، مورد توجه قرار دهد. تفکر خلاق، حاصل همکاری تفکر واگرا و تفکر همگراست.

وقتی یک فرد ابتدا برای حل مسئله، ذهن خود را آزاد می گذارد و راه حل های متنوعی را می یابد در واقع مشغول انجام تفکر واگرا است. ولی پس از آن با استفاده از تفکر همگرا، محصولات فکری را از نظر علمی یا عملی یا مفید بودنشان بررسی می کند تا به بهترین جواب ارزشمند برسد.

بنابراین فرد خلاق کسی است که با نگریستن به پدیده ها و امور جاری زندگی، چیزهایی را ببیند که مردم معمولی نمی بینند و در نهایت از منابع و امکانات جدید ترکیبی سازد که در نظر دیگران چنین کاری ممکن نیست.

متیولیپمن در فهرستی به ۱۲ مورد از اصول و معیارهای تفکر خلاق اشاره می کند که در واقع موارد مهم و خلاصه ای از ارزش های موجود در تفکر خلاق است. این ویژگیها عبارتند از: اصالت، ثمربخشی، تخیل، استقلال، آزمایش گری، کل گرایی، بیان، خود استقلالی، شگفتی، باروری، مامایی، ابتکار

صفحه 40 کتاب فبک با عینک تعلیم و تربیت

گزیده ای از کتاب فبک با عینک تعلیم و تربیت:

هدف تربیتی نقطه ای است که هر جریان تربیتی در صدد رسیدن به آن است. مربی و متربی فقط باید آن را بشناسد و از طریق تعیین اهداف واسطه ای به تحقق آن اقدام کنند.

همان طور که در فصل اول به آن اشاره شد، دو نوع هدف را می توان برای برنامه فلسفه برای کودکان در نظر گرفت. اهداف کلان که عبارت است از: رسیدن به معقولیت و خردمندی در بعد منش فردی و رسیدن به دموکراسی در بعد ساختار اجتماعی؛ واهداف خرد که شامل پنج هدف اساسی است: ارتقای توانایی استدلال (تعقل) در کودکان و نوجوانان، رشد و پرورش خلاقیت کودکان و نوجوانان، رشد فردی و بین فردی کودکان و نوجوانان، پرورش درک اخلاقی کودکان و نوجوانان، پرورش توانایی مفهوم یابی از تجربه.

در فصل دوم نیز، به اهداف تعلیم و تربیت اسلامی اشاره شد؛ که اهداف کلان آن شامل: پرستش خدا و رسیدن به توحید، پرورش نیروی تفکر و اندیشه، پرورش شخصیت اخلاقی، تقوا، پرورش حس مسئولیت فرد و نیروی اراده و بهره گیری از اختیار قرب رضوان است.

و اهداف خرد تعلیم و تربیت اسلامی در برگیرنده، تعلیم حکمت، پرورش روح عدالت خواهی، تکامل انسان، برادری و همکاری، دوستی با ملل دیگر، پرورش نیروی تفکر، پرورش روح اجتماعی و پرورش شخصیت اخلاقی و نیز قدر شناسی از فرهنگ و پرورش خلاقیت و سایر موارد است.

صفحه 100 کتاب فبک با عینک تعلیم و تربیت